Ο Ερνέστ Μαντέλ
(1923–1995) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους μαρξιστές θεωρητικούς του
δεύτερου μισού του 20ου αιώνα και ηγέτης της 4ης Διεθνούς.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε
στη Γερμανία (έπειτα στο Βέλγιο), σ’ ένα βαθιά πολιτικοποιημένο περιβάλλον,
καθώς ο πατέρας του ήταν μέλος του ΚΚ Γερμανίας και μαζί με την οικογένειά του
μετακόμισε στο Βέλγιο μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία.
Μιλούσε άνετα 5
γλώσσες. 15 ετών, εντάσσεται στο Σοσιαλιστικό Επαναστατικό Κόμμα, βελγικό τμήμα
της νεότευκτης 4ης Διεθνούς. Βοήθησε στη δημιουργία πυρήνων στους
βέλγους ανθρακωρύχους και μεταλλωρύχους. Η κατάληψη του Βελγίου από τους Ναζί τον
σπρώχνει στο αντιστασιακό κίνημα, όπου αναπτύσσει διεθνιστική και αντιπολεμική
δράση, απευθυνόμενος τόσο στο βέλγικο προλεταριάτο όσο και στα γερμανικά στρατεύματα.
Τρεις φορές συνελήφθη, δύο φορές δραπέτευσε πείθοντας τους δεσμοφύλακές του να
τον βοηθήσουν, απευθυνόμενος στα αντιστασιακά και διεθνιστικά αισθήματά τους. Την
τρίτη φορά μεταφέρθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου τον βρήκε το
τέλος του πολέμου. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά, θυμόταν αργότερα (με έκπληξη κι ο
ίδιος) πως ενώ μεταφερόταν στο στρατόπεδο (που σήμαινε σχεδόν βέβαιο θάνατο), αισθανόταν
χαρούμενος γιατί θα βρισκόταν στο επίκεντρο της επερχόμενης ευρωπαϊκής επανάστασης,
όπως θεωρούσε τη Γερμανία.
Μετά τον
πόλεμο, ηγήθηκε του βελγικού τμήματος και έγινε το νεότερο μέλος της Γραμματείας
της 4ης Διεθνούς σε ηλικία μόλις 23 χρονών. Έκτοτε και για μισό
αιώνα θα παίξει καταλυτικό ρόλο.
Το 1950
συμμετείχε στην μπριγάδα της 4ης Διεθνούς σε ενίσχυση της
γιουγκοσλάβικης επανάστασης και του νεαρού εργατικού κράτους της, που απειλούσε
να συντρίψει ο Στάλιν. Τη δεκαετία του ’50 συνέβαλλε στην εκστρατεία
υπεράσπισης και ενίσχυσης των αντιαποικιακών επαναστάσεων στον Τρίτο Κόσμο, από την Αλγερία ως την
Κούβα. Έχοντας αρχίσει ν’ αποκτά διεθνή φήμη ως μαρξιστής οικονομολόγος,
καλείται από τον Τσε Γκεβάρα να συμμετάσχει στη συζήτηση για τη νεοσύστατη
σχεδιασμένη οικονομία της επαναστατικής Κούβας (μια συζήτηση που είχε μια
δημοκρατία και ζωντάνια ξεχασμένες για πολλά χρόνια κάτω από την καταθλιπτική κυριαρχία
του σταλινισμού).
Το 1960 παίζει
αποφασιστικό ρόλο στην προετοιμασία της μεγάλης γενικής απεργίας στο Βέλγιο και
διώκεται από το βέλγικο αστικό κράτος. Καθώς οι επαναστατικές προοπτικές
αναζωπυρώνονταν στην Ευρώπη, μετατόπισε εκεί σημαντικό μέρος της δράσης του.
Όχι μόνο συμμετείχε στα φλεγόμενα
οδοφράγματα του Μάη του ’68, αλλά προσπαθεί να βοηθήσει αυτά τα κινήματα να
επιτύχουν, δίνοντας τις απαραίτητες πολιτικές κατευθύνσεις και προωθώντας την
οικοδόμηση επαναστατικών κομμάτων/τμημάτων της 4ης Διεθνούς. Ήταν
από τους πρωτεργάτες της στροφής στην οικοδόμηση της 4ηςΔιεθνούς, μέσα από την
αυτόνομη συμμετοχή της στο επαναστατικό κύμα 1965–75, ξεπερνώντας τον
«εισοδισμό» της προηγούμενης περιόδου.
Η ακούραστη
επαναστατική του δράση θα του στοιχίσει την απαγόρευση εισόδου σε ΗΠΑ, Γαλλία,
στις δύο Γερμανίες, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Σουηδία κ.α. – και βέβαια σε ΕΣΣΔ
και Κίνα, καθώς η 4ηΔιεθνής πάλευε ενάντια στη γραφειοκρατία, για την πολιτική επανάσταση
στα γραφειοκρατικοποιημένα εργατικά κράτη.
Παρά τις
εξελίξεις του 1989–1991, συνεχίζει την δράση του γυρνώντας όλο τον κόσμο (πέρασε και από την Ελλάδα) υπερασπίζοντας τις
ιδέες του Σοσιαλισμού, αναλύοντας
και εξηγώντας ήδη από τότε τη
βαθιά κρίση και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού (που τότε φάνταζε αιώνιος
θριαμβευτής) και την αναπόφευκτη αναγέννηση των εργατικών αγώνων και της
αντικαπιταλιστικής αμφισβήτησης.
Θεωρητικό έργο
Με το τεράστιο
σε όγκο έργο του (εξέδωσε περί τα 2.000 άρθρα και 30 βιβλία σε διάφορες
γλώσσες), κατέχει μια εξέχουσα θέση και εμπλούτισε τον Μαρξισμό. Το 1962 ολοκληρώνει
την Μαρξιστική Πραγματεία της Οικονομίας, όπου συμπληρώνει τις βασικές
μαρξιστικές θέσεις με νέα ευρήματα των κοινωνικών επιστημών. Ακολουθεί η Γέννηση
των Οικονομικών Θεωριών του Κ. Μαρξ. Σ’ αυτά θα βασιστεί το κολοσσιαίο έργο του
Ύστερος Καπιταλισμός, που είναι μέχρι σήμερα η πληρέστερη μελέτη της εξέλιξης
του μεταπολεμικού καπιταλισμού, του μακρού κύματος ανάπτυξης και του περάσματος
στο μακρύ κύμα κάμψης.
Αν και τα
οικονομικά έργα θα του χαρίσουν καθολική αναγνώριση, δεν άφησε κανέναν τομέα
της επαναστατικής πολιτικής χωρίς να συμβάλλει στην ανάπτυξή του. Για τις
μορφές κυριαρχίας της αστικής τάξης, ξεχωρίζει το έργο του Για τον φασισμό –
για την επαναστατική στρατηγική το Εργατικός Έλεγχος, Εργατικά Συμβούλια,
Αυτοδιαχείριση – για την ιστορία, μελέτες όπως Το Νόημα του Β ́ΠΠ – για την
αστική και εργατική γραφειοκρατία το Χρήμα και Εξουσία – και πολλά ακόμα.
Παρά τα σοβαρά
προβλήματα υγείας προς το τέλος της ζωής του, συνέχισε ακούραστα και πεισματικά
την δράση του, αφήνοντας μια τεράστια κληρονομιά, θεωρητική και πολιτική, πρακτική
και ηθική, στην 4η Διεθνή, στο εργατικό και επαναστατικό κίνημα, σε
κάθε νέο επαναστάτη μαρξιστή, σε κάθε αγωνιστή που αναζητά απαντήσεις στα γιγάντια
προβλήματα της εποχής μας. Όπως επίσης ένα πρότυπο ακούραστης αφοσίωσης στην
υπόθεση του σοσιαλισμού και λαμπρής αισιοδοξίας για το κομμουνιστικό μέλλον
της ανθρωπότητας.
Η Ο.Κ.Δ.Ε.
καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την έκδοση των σημαντικότερων από τα έργα του
και στο φετινό 13οαντικαπιταλιστικό κάμπινγκ στην Καστροσυκιά Πρέβεζας (25/7–2/8)
διοργανώνει συζήτηση για το έργο του. Θα ακολουθήσει σειρά εκδηλώσεων σε
διάφορες πόλεις το φθινόπωρο.
Εργατική Πάλη φύλλο 405 Ιουλίου-Αυγούστου 2015