Στις 20/7/1995, πριν από 20 χρόνια έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 72
ετών ο Ερνέστ Μαντέλ. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές
θεωρητικούς μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο και ηγέτης της τροτσκιστικής
4ης Διεθνούς. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Γερμανία και έπειτα στο
Βέλγιο. Ο πατέρας του ήταν μέλος του ΚΚ Γερμανίας από την εποχή του
Σπάρτακου. Μόλις από την ηλικία των 15 ετών, εντάσσεται στο Σοσιαλιστικό
Επαναστατικό Κόμμα, βελγικό τμήμα της νεότευκτης 4ης Διεθνούς.
Η κατάληψη του Βελγίου από τους Γερμανούς φασίστες τον σπρώχνει στο
αντιστασιακό κίνημα, όπου αναπτύσσει διεθνιστική και αντιπολεμική δράση.
Τον Αύγουστο του 1940 συμμετείχε στην έκδοση της πρώτης παράνομης
εφημερίδας στη φλαμανδική γλώσσα. Συλλαμβάνεται από την Γκεστάπο, αλλά
κατορθώνει να δραπετεύσει. Συλλαμβάνεται για δεύτερη φορά από τους Ναζί
και καταδικάζεται σε καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία, απ' όπου
ξαναδραπετεύει. Το τέλος του πολέμου τον βρίσκει στο στρατόπεδο
συγκέντρωσης Νίεντερ-Ρόντεν. Οι διώξεις και η παρανομία για τον Ε.
Μαντέλ δεν θα σταματήσουν με την πτώση των Ναζί...
Μετά τον πόλεμο, ηγήθηκε του βελγικού τμήματος και έγινε το νεότερο
μέλος της Γραμματείας της 4ης Διεθνούς σε ηλικία 23 ετών. Έκτοτε και για
μισό σχεδόν αιώνα θα παίξει καταλυτικό ρόλο στο επαναστατικό κίνημα. Το
1950 συμμετείχε στην μπριγάδα της 4ης Διεθνούς σε ενίσχυση της
γιουγκοσλάβικης επανάστασης και του νεαρού εργατικού κράτους της, που
απειλούσε να συντρίψει ο Στάλιν. Τη δεκαετία του 1950 συνέβαλλε στην
εκστρατεία υπεράσπισης και ενίσχυσης των αντιαποικιακών επαναστάσεων από
την Αλγερία ως την Κούβα. Το 1960 παίζει αποφασιστικό ρόλο στην
προετοιμασία της μεγάλης γενικής απεργίας στο Βέλγιο και διώκεται από το
βελγικό αστικό κράτος. Τη δεκαετία του 1960 αποκτά διεθνή φήμη ως
μαρξιστής οικονομολόγος. Υπήρξε στενός φίλος του Τσε Γκεβάρα και μετά
από πρόσκληση του έλαβε μέρος στις συζητήσεις για τις οικονομικές
μεταρρυθμίσεις στην Κούβα το 1963 και το 1964
.
Καθώς οι επαναστατικές προοπτικές αναζωπυρώνονταν στην Ευρώπη,
μετατόπισε εκεί σημαντικό μέρος της δράσης του. Υπήρξε θεωρητικός και
πολιτικός ηγέτης του Μάη του 1968 στη Γαλλία, καθοδηγητής της
τροτσκιστικής Κομμουνιστικής Επαναστατικής Νεολαίας (JCR). Στο βιβλίο
των δημοσιογράφων του Observer Patrick Seale και Maureen McConville “Η
γαλλική επανάσταση του 1968” αναφέρεται για την νύχτα των οδοφραγμάτων
της 10ης Μαΐου: “Ο Ερνέστ Μαντέλ Βέλγος ηγέτης της τροτσκιστικής 4ης
διεθνούς, ανέβηκε πάνω σε ένα οδόφραγμα, κοίταξε το τοπίο με τις φλόγες
και την καταστροφή και φώναξε χαρούμενα με την έντονη βελγική προφορά
του: “Α! Τι ωραία που είναι! Είναι η Επανάσταση!”. Έβλεπε το ίδιο του το
αυτοκίνητο να καίγεται”.
Μέσα από τη θέση του στην ηγεσία της 4η Διεθνούς, έδωσε πολιτικές
κατευθύνσεις στο επαναστατικό κύμα του 1965–75, όπου τα τμήματα της 4ης
Διεθνούς έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε πολλές χώρες. Για τη συμμετοχή του
στον Μάη του 1968 συνελήφθη από την αστυνομία και απελάθηκε από τη
Γαλλία. Θα του απαγορευτεί η είσοδος -μεταξύ άλλων- σε ΗΠΑ, Γαλλία,
ανατολική και δυτική Γερμανία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Σουηδία και
βέβαια σε ΕΣΣΔ και Κίνα, καθώς η 4η Διεθνής πάλευε ενάντια στα σταλινικά
καθεστώτα, για την πολιτική επανάσταση που θα ανέτρεπε την
γραφειοκρατία και θα προωθούσε την ολοκλήρωση της Σοσιαλιστικής
Επανάστασης.
Παρά τις δύσκολες εξελίξεις του 1989–1991, συνεχίζει την δράση του
γυρνώντας όλο τον κόσμο (πέρασε και από την Ελλάδα). Υπερασπίστηκε τις
ιδέες του Σοσιαλισμού, αναλύοντας και εξηγώντας ήδη από τότε τη βαθιά
κρίση και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού (που τότε φάνταζε αιώνιος
θριαμβευτής) και την αναπόφευκτη αναγέννηση των εργατικών αγώνων και της
αντικαπιταλιστικής αμφισβήτησης. Αυτή η τελευταία προσπάθεια του υπήρξε
μοιραία για την ήδη καταπονημένη υγεία του.
Ο Ερνέστ Μαντέλ δίδασκε Πολιτική Οικονομία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο
των Βρυξελλών, ενώ τιμητικές διακρίσεις του έγιναν από το Ελεύθερο
Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και από τη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών
Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Μιλούσε με μεγάλη ευχέρεια
πέντε γλώσσες. Το θεωρητικό του έργο είναι τεράστιο σε όγκο (εξέδωσε
πάνω από 2.000 άρθρα και 30 βιβλία σε διάφορες γλώσσες) και κατέχει μια
εξέχουσα θέση στη σύγχρονη μαρξιστική θεωρία. Το 1962 ολοκληρώνει την
Μαρξιστική Πραγματεία της Οικονομίας, όπου συμπληρώνει τις βασικές
μαρξιστικές θέσεις με νέα ευρήματα των κοινωνικών επιστημών. Ακολουθεί η
Γέννηση των Οικονομικών Θεωριών του Κ. Μαρξ. Σ’ αυτά θα βασιστεί το
κολοσσιαίο έργο του Ύστερος Καπιταλισμός, που είναι μέχρι σήμερα η
πληρέστερη μελέτη της εξέλιξης του μεταπολεμικού καπιταλισμού, του
μακρού κύματος ανάπτυξης που ακολούθησε τον πόλεμο και του περάσματος
στο μακρύ κύμα κάμψης.
Αν και τα οικονομικά έργα θα του χαρίσουν καθολική αναγνώριση, δεν
άφησε κανέναν τομέα της επαναστατικής πολιτικής χωρίς να συμβάλλει στην
ανάπτυξή του. Έγραψε για τις μορφές κυριαρχίας της αστικής τάξης, τον
φασισμό, την επαναστατική στρατηγική, την ιστορία, την φιλοσοφία, την
αστική και εργατική γραφειοκρατία και πολλά ακόμα. Τα περισσότερα από τα
βιβλία του κυκλοφορούν μεταφρασμένα στα ελληνικά από τις εκδόσεις
“Εργατική Πάλη”.
Πέρα από την επαναστατική το δράση και το πλούσιο θεωρητικό του έργο ο
ίδιος ο τρόπος ζωής του Ερνέστ Μαντέλ ήταν και είναι πρότυπο για όλους
τους αγωνιστές του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Μέχρι το
τέλος της ζωής του υπήρξε υπέρλαμπρος φάρος μιας ακούραστης αφοσίωσης
στην υπόθεση του σοσιαλισμού και μιας βεβαιότητας για το κομμουνιστικό
μέλλον της ανθρωπότητας.
Για κλείσιμο παραθέτω το τόσο επίκαιρο στις μέρες μας, τελευταίο κομμάτι της μπροσούρας του Ε. Μαντέλ “Η υπεροχή του Μαρξισμού”:
“ Δεν αμφιβάλλουμε ούτε για μια στιγμή πως αυτή η ιστορία βρίσκεται
ακόμα μπροστά μας κι όχι πίσω μας. Και αυτό δεν αποτελεί κάποια
μυστικιστική πεποίθηση αλλά μια βεβαιότητα που βασίζεται στην
επιστημονική ανάλυση των νόμων κίνησης της αστικής κοινωνίας και της
ταξικής πάλης στον 20ο αιώνα. Το μέγα ιστορικό επίτευγμα του Μαρξισμού
είναι ακριβώς η δυνατότητα του να προμηθεύει την ορθολογική επιστημονική
βάση και κατεύθυνση ώστε να επιτευχθεί ένα πανάρχαιο όνειρο της
ανθρωπότητας. Είναι ότι κάνει δυνατή μια ανώτερη σύνθεση της κριτικής
σκέψης, της ηθικής-ανθρώπινης πάλης και της στρατευμένης απελευθερωτικής
δράσης.
Σε τελευταία ανάλυση, είμαι Μαρξιστής γιατί μονάχα ο Μαρξισμός σου
επιτρέπει να διατηρήσεις την πίστη σου στην ανθρωπότητα και το μέλλον
της, χωρίς αυταπάτες, σε πείσμα όλων των τρομακτικών εμπειριών του 20ου
αιώνα, παρά τα Άουσβιτς και τις Χιροσίμες, παρά την πείνα του “τρίτου
κόσμου” και την απειλή της πυρηνικής εκμηδένισης.
Ο Μαρξισμός μας διδάσκει να έχουμε μια θετική στάση, να αγαπάμε τη
ζωή και τα ανθρώπινα όντα, χωρίς ψεύτικα στολίδια, χωρίς αυταπάτες,
έχοντας πλήρη συνείδηση των ατέλειωτων δυσκολιών και των αναπόφευκτων
πισωγυρισμάτων στη διάρκεια των εκατομμυρίων χρόνων που χρειάστηκε το
είδος μας να φτάσει από την κατάσταση του μισοπιθήκου στην κατάσταση του
ερευνητή της υδρογείου και του κατακτητή των ουρανών.
Σήμερα, η κατάκτηση του ελέγχου πάνω στην ίδια την κοινωνική της
ύπαρξη αποτελεί ζήτημα ζωής και θανάτου για την ανθρώπινη φυλή. Στο
τέλος, θα επιτύχει να πραγματοποιήσει το ευγενέστερο απ' όλα τα
καθήκοντα της: την οικοδόμηση ενός ανθρώπινου, αταξικού, μη βίαιου
πακόσμιου σοσιαλισμού”.
Γιώργος Θεοδωρίδης στο tvxs.gr